Pengenalan dan sejarah

Hadrah merupakan salah satu seni muzik tradisional yang terkenal di negeri Kedah, Malaysia. Ia adalah gabungan seni muzik, nyanyian, dan tarian yang dimainkan menggunakan alat-alat muzik tradisional seperti gendang kecil (disebut juga sebagai rebana), bersama-sama lantunan lagu-lagu berbentuk puji-pujian kepada Allah dan Rasulullah. Hadrah sering dipersembahkan dalam majlis-majlis keramaian seperti perkahwinan, majlis keagamaan, dan sambutan kehadiran tetamu kehormat.

Sejarah dan Asal Usul Hadrah

Hadrah dipercayai berasal daripada budaya masyarakat Arab, khususnya dalam seni qasidah dan zikir. Seni ini dibawa ke Tanah Melayu oleh pedagang Arab dan penyebar Islam yang singgah di pelabuhan-pelabuhan seperti Melaka dan Kedah sekitar abad ke-13 hingga ke-15. Pengaruh Arab ini kemudiannya diserap ke dalam budaya tempatan dan disesuaikan dengan elemen muzik Melayu, menjadikan Hadrah unik kepada masyarakat di rantau ini.

Hadrah merupakan seni muzik pergendangan yang berasal dari tanah Arab khususnya Parsi dibawa masuk ke Tanah Melayu oleh kumpulan pedagang melalui daerah Kubang Pasu yang suatu ketika dahulu adalah sebuah negeri dengan gelaran Kubang Pasu Darul Kiam. Kubang Pasu dikatakan negeri/daerah terawal dalam Tanah Melayu yang mula menerima pengaruh Islam dianggarkan pada abad ke 10/11 Masihi, seterusnya ia dikatakan sebagai pusat penyebaran pengaruh dan agama Islam kerana daerah ini mudah dimudiki kerana adanya saliran terutama sungai dan tasik-tasik. Dikatakan juga dalam daerah ini terdapat banyak pondok bagi pengajian agama Islam didirikan dengan pengaruhnya dikatakan menular sehingga ke Arau-Kangar, Perlis. Kekuasaan dan pengaruh negeri Kubang Pasu Darul Kiam juga meliputi daerah Naratiwat, Songkhla dan Pattani di Siam (Thailand).

Dikatakan bahawa Hadrah yang ada di negeri Perlis sebenarnya adalah sama dengan Hadrah di negeri Kedah kerana suatu ketika dahulu Perlis adalah di bawah pemerintahan Kubang Pasu Darul Kiam.

Fungsi dan Peranan

Pada zaman dahulu, Hadrah lebih dikenali sebagai hiburan berunsur Islam yang berfungsi sebagai medium dakwah. Lirik-liriknya sarat dengan mesej keagamaan, budi pekerti, dan penghargaan terhadap nilai kemanusiaan. Selain itu, Hadrah juga memainkan peranan penting sebagai simbol perpaduan masyarakat kerana ia sering melibatkan penyertaan secara kolektif, sama ada melalui permainan alat muzik atau nyanyian.

Persembahan Hadrah amat popular dalam kalangan masyarakat Melayu khususnya di Perlis dan Kedah sejak memasuki abad ke-17 di mana Hadrah sering dipersembahkan dalam majlis perkahwinan yang memakan masa sehingga sehari semalam. Pada waktu itu rumah pengantin akan didendangkan sebanyak lebih 30 lagu yang kebanyakannya memuji kebesaran Ilahi, berkaitan alam serta mendoakan agar pasangan pengantin akan hidup berbahagia.

Dalam konteks budaya Kedah, Hadrah bukan sahaja dilihat sebagai muzik, tetapi juga sebagai medium untuk mempereratkan hubungan sosial dan kerohanian. Pemain-pemain Hadrah yang terlatih akan memainkan alat muzik ini dengan penuh penghayatan, dan setiap rentak mempunyai makna tersendiri yang berkait rapat dengan pengajaran agama. Kajian oleh Abdullah (2015) menunjukkan bahawa Hadrah di Kedah juga menjadi simbol identiti budaya, yang membezakan masyarakat tempatan daripada masyarakat di negeri lain di Malaysia. Menurut beliau, Hadrah bukan sahaja berfungsi sebagai hiburan tetapi juga sebagai wadah pengajaran dan penyebaran nilai-nilai agama Islam.

Busana/ Aksesori

Penampilan pemuzik dan penari Hadrah adalah salah satu elemen penting yang memperlihatkan keindahan serta kehalusan seni budaya tradisional ini. Kostum yang dikenakan oleh mereka lazimnya bercirikan pakaian tradisional Melayu. Pemuzik sering memakai baju Melayu lengkap dengan samping, tanjak, dan kain songket, manakala penari wanita pula biasanya memakai baju kurung atau kebaya labuh yang dihiasi dengan aksesori tradisional seperti sanggul dan kerongsang. Warna-warna yang digunakan pada kostum sering kali melambangkan semangat dan suasana acara, seperti warna merah, hijau, dan kuning keemasan yang melambangkan keceriaan dan keagungan.

Keunikan kostum ini bukan sahaja menonjolkan identiti budaya Melayu tetapi juga memelihara unsur adat dan tradisi yang diwarisi sejak zaman dahulu. Kajian oleh Siti Zainon Ismail (2006) dalam buku Pakaian Cara Melayu menekankan bahawa elemen estetika seperti motif sulaman pada kain dan pemilihan fabrik memainkan peranan penting dalam menyerlahkan kesenian tradisional. Di samping itu, pakaian ini menunjukkan penghormatan kepada nilai-nilai Islam yang menjadi asas kepada kehidupan masyarakat Melayu, di mana pemilihan pakaian yang sopan dan tertutup adalah amat diutamakan.

Peralatan/ Bahan-Bahan

Hadrah merupakan salah satu seni muzik tradisional yang berkembang pesat di Kedah, Malaysia. Muzik ini sering dikaitkan dengan acara keagamaan dan majlis keramaian seperti perkahwinan dan majlis berkhatan. Dalam persembahan Hadrah, beberapa peralatan dan alat muzik tradisional digunakan untuk menghasilkan irama yang khas. Alat muzik utama dalam Hadrah ialah rebana, sejenis gendang tradisional yang diperbuat daripada kayu dan kulit kambing atau lembu. Rebana hadir dalam pelbagai saiz dan dimainkan secara berirama oleh beberapa pemain. Selain itu, terdapat marakas (alat perkusif) dan kadangkala kompang sebagai tambahan untuk menyemarakkan persembahan.

Melalui cerita-cerita lisan dikatakan cara masyarakat Melayu dahulu mendapatkan hiburan setelah penat seharian bekerja dengan menyaksikan persembahan Hadrah oleh kelasi-kelasi kapal pedagang Arab. Dalam persembahan Hadrah, muziknya hanya menggunakan beberapa buah gendang dipanggil gendang ibu, gendang anak dan gendang besar. Sesebuah kumpulan Hadrah mempunyai seramai antara enam (6) hingga sembilan (9) anggota. Hadrah pada ketika itu dipersembahkan kesemuanya oleh lelaki dengan nyanyiannya dalam bahasa Arab-Parsi. Walaupun terdapat tarian dan lakonan dalam persembahan berkenaan, ia ditarikan dan dilakonkan oleh lelaki berpakaian wanita, ini kerana semua kelasi kapal dagang adalah lelaki.

Susunan alat muzik ini digabungkan dengan nyanyian berunsur keagamaan atau pujian, yang sering dipersembahkan secara beramai-ramai oleh kumpulan pemain. Seni Hadrah juga melibatkan gerakan tarian yang ringkas tetapi serasi dengan irama muzik. Keindahan persembahan Hadrah terletak pada harmoni antara alat muzik, vokal, dan gerak tari yang serasi, menjadikannya simbol warisan budaya masyarakat Melayu Kedah yang kaya.

Kaedah / Cara Penyediaan/ Cara Persembahan

Hadrah merupakan salah satu seni muzik tradisional yang unik di Malaysia, khususnya di negeri Kedah. Muzik ini sering dikaitkan dengan elemen keislaman dan budaya Melayu yang mendalam. Berikut adalah penerangan tentang elemen dan ciri-ciri Hadrah beserta kepentingannya dalam konteks budaya Melayu.

Elemen Utama dalam Hadrah

Hadrah biasanya melibatkan elemen berikut:

a. Alat Muzik Tradisional:

Alat utama yang digunakan dalam persembahan Hadrah ialah kompang atau rebana kecil, yang dimainkan secara berkumpulan. Alat ini menghasilkan bunyi yang ritmis dan menjadi nadi persembahan.

b. Lirik dan Syair:

Lirik Hadrah biasanya berbentuk syair atau zikir yang mempunyai nilai keagamaan dan nasihat moral. Bahasa yang digunakan adalah bahasa Melayu klasik dengan unsur Arab, menonjolkan pengaruh Islam.

c. Persembahan Berirama:

Hadrah melibatkan gabungan nyanyian dan pukulan kompang secara berirama. Ia biasanya dilakukan dalam kumpulan besar, menonjolkan semangat kerjasama dan kebersamaan.

d. Unsur Keagamaan:

Sebagai warisan yang berkait rapat dengan Islam, Hadrah sering digunakan dalam majlis-majlis keagamaan seperti Maulidur Rasul, kenduri kahwin, atau upacara adat istiadat.

Ciri-ciri Khas Hadrah

a. Ritma yang Dinamik dan Berulang

Pukulan kompang yang konsisten dan berulang mencipta suasana yang penuh semangat. Ini menambah kesan emosional dan semangat kebersamaan dalam kalangan peserta.

b. Susunan Kumpulan Persembahan

Kumpulan Hadrah biasanya terdiri daripada 5 hingga 10 orang atau lebih. Setiap ahli memainkan peranan yang spesifik, termasuk penyanyi utama (vokal) dan pemuzik.

c. Kostum Tradisional

Ahli kumpulan Hadrah sering mengenakan pakaian tradisional Melayu seperti baju Melayu lengkap dengan songkok.

d. Penggunaan Bahasa Melayu Klasik

Syair dan lagu dalam Hadrah mengekalkan keindahan bahasa Melayu lama, sekaligus memelihara nilai estetika tradisi lisan.

Tokoh dan Pencapaian

-

Sumber Rujukan

i. Bahan Bacaan

Mohd Nasir, M. T. (2010). Seni Muzik Tradisional Hadrah di Kedah: Analisis Struktur dan Fungsi. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Ahmad, Z. (2005). Warisan Seni Muzik Melayu: Perspektif Etnomuzikologi. Universiti Malaya Press

Mohd Anis Md Nor, Seni Persembahan Tradisional Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1993.

Wan Mohd Shaghir Abdullah, Pengaruh Islam dalam Seni Muzik Melayu Tradisional, Dewan Bahasa dan Pustaka, 2006.

Mohd Anis Md Nor, Seni Persembahan Tradisional Malaysia: Konteks dan Makna, Universiti Malaya Press, 2012.

Al-Attas, Syed Muhammad Naquib, Islam and the Malay World, ISTAC, 1993.

Siti Zainon Ismail, Muzik dan Tarian Tradisional Melayu. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia Press, 2001.

Zuliskandar Ramli et al., "Tradisi Seni Muzik Hadrah dalam Masyarakat Melayu Utara", Jurnal Warisan Melayu, Vol. 12, 2020.

Siti Zainon Ismail. (2006). Pakaian Cara Melayu. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia Press.

Abdullah, M. (2015). Kedah: Tradisi Hadrah dalam Kehidupan Masyarakat Melayu. Universiti Kebangsaan Malaysia Press.

Mohd Ghouse Nasuruddin. (2014). Seni Persembahan Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.