Perincian Seni Budaya

GENDANG DAN KOMPANG
Seni Persembahan

Pengenalan dan sejarah

Gendang dan kompang merupakan dua instrumen muzik tradisional yang memiliki sejarah panjang dalam masyarakat Melayu Kedah, mencerminkan warisan budaya yang kaya dan unik. Gendang dikenali sebagai alat perkusi utama yang sering dimainkan dalam pelbagai acara seperti perkahwinan, majlis adat, dan upacara keagamaan. Menurut kajian oleh Mohd Ghouse Nasuruddin (2014), gendang dipercayai telah diperkenalkan ke Tanah Melayu melalui pengaruh Hindu-Buddha sebelum berkembang dengan elemen Islam yang tiba bersama pedagang Arab dan India. Bentuk dan cara permainan gendang sering kali berkait rapat dengan adat istiadat diraja di Kedah, di mana ia menjadi simbol penghormatan dalam acara kebesaran.

Kompang pula lebih sinonim dengan tradisi Islam dan berperanan penting dalam mengiringi selawat serta puji-pujian dalam majlis keagamaan. Ia dipercayai berasal dari dunia Arab, diperkenalkan ke nusantara oleh pedagang dan pendakwah Islam pada abad ke-13. Fungsi kompang bukan sahaja sebagai alat muzik tetapi juga medium dakwah dan penyatuan masyarakat, seperti yang ditekankan dalam kajian oleh Siti Hawa Haji Salleh (2002). Di Kedah, tradisi bermain kompang telah menjadi sebahagian daripada identiti budaya, dengan rentak permainannya sering disesuaikan untuk mencerminkan nilai tempatan.

Fungsi dan Peranan

Muzik tradisional Kedah, seperti gendang dan kompang, memainkan peranan penting dalam mencorakkan budaya dan identiti masyarakat setempat. Gendang, yang terdiri daripada gendang ibu dan anak, digunakan dalam pelbagai acara seperti persembahan wayang kulit, tarian zapin, dan acara rasmi diraja. Ia berfungsi sebagai penggerak ritma utama yang menyatukan elemen-elemen muzik lain dalam persembahan, selain membangkitkan suasana dan semangat dalam sesuatu acara. Kompang pula lebih sinonim dengan acara keagamaan dan sosial seperti majlis perkahwinan, sambutan Maulidur Rasul, dan perarakan tradisional. Peranannya bukan sahaja sebagai alat muzik tetapi juga sebagai medium menyampaikan mesej keagamaan melalui alunan selawat dan puji-pujian.

Selain itu, gendang dan kompang berfungsi sebagai alat komunikasi tradisional dalam masyarakat Melayu Kedah. Misalnya, bunyi gendang dapat menandakan kehadiran sesuatu upacara penting, manakala kompang digunakan untuk mengumpulkan komuniti bagi menjalankan aktiviti bersama. Kedua-dua alat muzik ini juga melambangkan perpaduan masyarakat, di mana penyertaan ramai dalam menghasilkan irama yang harmoni mencerminkan semangat kerjasama. Seperti yang dinyatakan oleh Mohd Ghouse Nasuruddin (2014) dalam bukunya Seni Persembahan Melayu, muzik tradisional seperti gendang dan kompang adalah medium yang menyatukan seni, budaya, dan keagamaan, menjadikannya simbol kekuatan identiti Melayu.

Busana/ Aksesori

Pemain gendang dan kompang lazimnya memakai pakaian tradisional Melayu seperti baju Melayu cekak musang atau teluk belanga yang dipadankan dengan kain samping songket yang disarung kemas di pinggang. Tanjak atau tengkolok sering digunakan oleh pemain lelaki sebagai hiasan kepala, melambangkan keagungan seni budaya Melayu. Warna-warna busana pula sering kali bersifat simbolik, seperti warna kuning yang melambangkan diraja atau warna merah yang menonjolkan keberanian.

Selain itu, reka bentuk pakaian ini juga memberi perhatian kepada keselesaan, memandangkan pemain muzik perlu bebas bergerak semasa memainkan alatan mereka. Fabrik yang digunakan lazimnya terdiri daripada kain kapas atau satin yang ringan tetapi tetap menampilkan elemen estetik melalui corak songket atau sulaman tradisional.

Peralatan/ Bahan-Bahan

Alat muzik utama adalah gendang dan kompang, namun adakalanya ditambah dengan alatan muzik yang lain seperti akordion, biola dan sebagainya.

Kaedah / Cara Penyediaan/ Cara Persembahan

Terdapat beberapa kumpulan muzik Gendang dan Kompang di negeri Kedah dan biasanya dianggotai oleh pelbagai lapisan usia dan mempunyai ahli seramai 20 - 30 orang untuk membentuk empat pasukan kecil. Salah satunya adalah kumpulan yang dipimpin oleh Encik Mat Khir bin Ibrahim yang juga selaku tenaga pengajar kumpulan ini.

Tokoh dan Pencapaian

Beberapa tokoh penting telah memainkan peranan besar dalam memastikan seni ini terus berkembang dan dikenali oleh generasi kini. Salah seorang tokoh yang terkenal ialah Pak Lomak, seorang maestro gendang tradisional Kedah. Beliau dikenali sebagai pemuzik yang memiliki kemahiran luar biasa dalam menghasilkan pelbagai rentak gendang yang memukau. Pak Lomak bukan sahaja seorang penggiat seni, tetapi juga seorang guru yang tekun mendidik generasi muda untuk mempelajari seni gendang sebagai sebahagian daripada identiti mereka.

Dalam bidang kompang, nama Pak Anjang Wahid sering dikaitkan sebagai pelopor kepada inovasi rentak kompang yang sesuai dengan pelbagai majlis, termasuk acara keagamaan dan perkahwinan.