Pengenalan dan sejarah

Sejarah Puisi Rejang Melaka merujuk kepada gaya puisi tradisional yang berkembang dalam kalangan masyarakat Baba Nyonya atau Peranakan di Melaka, Malaysia. Puisi ini adalah salah satu elemen dalam tradisi lisan yang digunakan dalam perayaan, perkahwinan, dan majlis adat dalam masyarakat Peranakan yang menggabungkan pengaruh budaya Cina dan Melayu. Puisi Rejang Melaka mempunyai nilai estetika yang tinggi dan sering digunakan untuk mengungkapkan perasaan, cerita rakyat, atau sebagai alat komunikasi dalam kehidupan seharian.

Puisi Rejang di Melaka berasal daripada gabungan budaya Cina, Melayu, dan India, yang melahirkan budaya Peranakan atau Baba Nyonya. Masyarakat Baba Nyonya di Melaka terkenal dengan tradisi yang mengutamakan adat, seni, dan bahasa yang menggabungkan kedua-dua budaya ini. Dalam konteks ini, puisi Rejang Melaka sering kali digunakan dalam perayaan budaya, seperti perkahwinan dan upacara keagamaan, untuk menyampaikan penghormatan, doa, atau mengungkapkan perasaan dan harapan.

Puisi ini berkembang dalam bentuk syair atau pantun yang digunakan oleh masyarakat Peranakan untuk berbicara tentang kehidupan mereka, termasuk dalam upacara adat, pesta perkahwinan, majlis keluarga, atau untuk mengekspresikan perasaan dan perhubungan dalam masyarakat.

Fungsi dan Peranan

Peranan Puisi Rejang Melaka

Puisi Rejang di Melaka berfungsi dalam beberapa aspek kehidupan sosial masyarakat Peranakan, termasuk:

Penyampaian Perasaan: Puisi digunakan untuk mengekspresikan perasaan cinta, kehilangan, harapan, atau kegembiraan dalam kehidupan masyarakat Baba Nyonya.

Upacara Adat dan Agama: Dalam perkahwinan atau pesta perayaan, puisi Rejang sering dibacakan atau dinyanyikan untuk mendoakan kebahagiaan dan kesejahteraan, serta menghormati nenek moyang dan roh-roh leluhur.

Penyampaian Moral dan Ajaran: Banyak puisi dalam tradisi ini mengandungi nasihat moral atau ajaran hidup yang diturunkan secara lisan dari satu generasi ke generasi yang seterusnya.

Cerita Rakyat dan Sejarah: Puisi ini turut digunakan untuk menyampaikan cerita rakyat, mitos, dan sejarah tentang asal usul masyarakat Peranakan atau peristiwa penting dalam kehidupan mereka.

Busana/ Aksesori

Busana Puisi Rejang Melaka merujuk kepada pakaian tradisional yang dikenakan oleh masyarakat Baba Nyonya atau Peranakan Melaka semasa majlis atau upacara yang melibatkan puisi Rejang. Busana ini mempunyai pengaruh Cina dan Melayu yang sangat ketara, mencerminkan warisan budaya masyarakat Peranakan yang menggabungkan kedua-dua budaya tersebut. Busana ini tidak hanya berfungsi sebagai pakaian adat tetapi juga mencerminkan status sosial dan keindahan seni dalam masyarakat tersebut.

Ciri-Ciri Busana Puisi Rejang Melaka

Busana yang dipakai semasa persembahan puisi Rejang Melaka atau majlis adat sering kali merangkumi unsur-unsur berikut:

Baju Kebaya:

Bagi wanita Peranakan, kebaya adalah pakaian utama yang dikenakan dalam majlis rasmi atau adat, termasuk yang melibatkan puisi Rejang. Kebaya Peranakan adalah kebaya yang ketat, biasanya diperbuat daripada kain satin, sutera, atau tenunan yang dihiasi dengan sulaman bunga atau corak yang rumit. Kebaya ini biasanya dipadankan dengan sarung batik atau samping, dan dikenakan dengan kerongsang yang terbuat daripada logam atau perhiasan yang berharga.

Cheongsam:

Dalam tradisi Baba Nyonya, wanita juga mungkin mengenakan cheongsam, iaitu pakaian tradisional Cina yang dipadankan dengan perhiasan perak atau emas. Cheongsam mempunyai potongan yang lebih ketat dan panjang, dengan hiasan kancing khas di sisi leher dan bahu.

Baju Kurung: Untuk lelaki, baju kurung sering dipakai bersama dengan samping yang juga dikenakan dalam upacara tradisional. Pakaian ini adalah simbol kehormatan dan keanggunan dalam kalangan masyarakat Melayu dan Baba Nyonya.

Perhiasan: Perhiasan memainkan peranan penting dalam busana Puisi Rejang. Wanita sering mengenakan kerongsang, rantai, cincin, dan gelang yang diperbuat daripada emas atau perak. Bagi lelaki, aksesori seperti topi atau tengkolok kadang-kadang juga dipakai dalam acara adat.

Perhiasan perak atau emas ini bukan hanya untuk menghias, tetapi juga simbol status dan penghormatan dalam masyarakat.

Baju Melayu:

Bagi lelaki, Baju Melayu sering dipakai dengan songkok dalam acara perayaan atau majlis perkahwinan. Baju Melayu ini diperbuat daripada kain satin atau tenunan dan dilengkapkan dengan samping.

Peralatan/ Bahan-Bahan

Peralatan atau pun bahan dalam Puisi Rejang Melaka merujuk kepada pelbagai alat atau bahan yang digunakan dalam persembahan puisi ini dalam masyarakat Baba Nyonya di Melaka. Sebagai sebahagian daripada tradisi budaya yang kaya, persembahan puisi Rejang sering kali disertai oleh penggunaan alat muzik tradisional, perhiasan, dan aksesori yang meningkatkan keindahan persembahan serta menyemarakkan suasana majlis. Berikut adalah beberapa peralatan atau bahan yang digunakan dalam persembahan Puisi Rejang Melaka:

1. Alat Muzik Tradisional

Puisi Rejang sering kali dipersembahkan dengan iringan muzik tradisional untuk menambah irama dan keindahan dalam persembahan. Alat muzik yang digunakan dalam majlis atau upacara ini biasanya terdiri daripada:

Gendang: Gendang tradisional sering digunakan untuk memberi irama dan tempo dalam persembahan puisi Rejang. Gendang ini memainkan peranan penting dalam membangkitkan suasana adat dan membantu menyusun irama puisi dengan lebih lancar.

Gong: Gong besar yang dimainkan dengan kayu pemukul menghasilkan bunyi yang mendalam dan kuat. Gong sering digunakan untuk memberikan penegasan atau penutup dalam sesetengah bahagian puisi atau upacara adat.

Serunai: Alat muzik tiup ini digunakan dalam beberapa majlis untuk memberikan kesan melodi yang harmonis dan memberi kesan yang lebih mendalam dalam persembahan.

Piano Tradisional atau Alat Petik: Kadang-kadang, alat muzik yang lebih halus seperti piano tradisional atau alat petik digunakan untuk melengkapkan suasana dan memberi lapisan muzik yang lembut semasa puisi dibacakan atau dinyanyikan.

2. Bahan Persembahan

Dalam persembahan puisi Rejang, beberapa bahan atau aksesori digunakan untuk memperindah persembahan dan memberikan lebih banyak makna kepada puisi yang disampaikan:

Kertas atau Buku Puisi: Dalam beberapa kes, kertas atau buku yang mengandungi teks puisi Rejang dibawa oleh pembaca puisi. Ini membantu dalam memastikan kelancaran persembahan dan memberikan rujukan semasa membacakan puisi yang lebih panjang.

Bunga: Dalam banyak majlis adat atau perayaan, bunga segar seperti bunga melati atau bunga mawar sering digunakan sebagai simbol penghormatan dan keindahan. Bunga-bunga ini mungkin dihias di sekitar kawasan persembahan atau dibawa oleh individu yang terlibat dalam persembahan sebagai tanda berkat.

Perhiasan: Perhiasan seperti kerongsang, rantai, gelang, dan cincin digunakan untuk memberikan kesan estetik dan kemewahan. Ini juga mencerminkan status sosial masyarakat Baba Nyonya dan memberi pengaruh pada persembahan yang lebih bermakna.

Baju Tradisional: Sebagai sebahagian daripada busana yang telah dibincangkan sebelumnya, pakaian adat yang digunakan oleh pembaca puisi dan penonton turut menjadi bahagian penting dalam mencipta suasana majlis yang formal dan penuh bermakna.

3. Aksesori Tradisional

Topi atau Tengkolok: Dalam beberapa kes, para pembaca puisi atau individu yang terlibat dalam upacara adat mungkin mengenakan topi atau tengkolok sebagai sebahagian daripada pakaian mereka. Ini memberikan elemen kesopanan dan keanggunan, sesuai dengan suasana formal dalam persembahan puisi Rejang.

4. Peralatan Persediaan

Altar atau Meja Persembahan: Dalam beberapa upacara adat, terdapat altar atau meja persembahan di mana bahan-bahan seperti makanan, minuman, dan barang-barang keagamaan diletakkan. Ini adalah untuk memberi penghormatan kepada roh nenek moyang atau sebagai simbol berkat dalam upacara tersebut.

Kaedah / Cara Penyediaan/ Cara Persembahan

Persediaan Peralatan dan Bahan Persembahan

Sebelum persembahan dimulakan, beberapa persediaan dilakukan untuk memastikan semua peralatan dan bahan yang diperlukan tersedia dan siap digunakan:

Alat muzik tradisional, seperti gendang, gong, dan serunai, disediakan untuk mengiringi bacaan puisi.

Skrol puisi atau buku yang mengandungi teks puisi disediakan, terutama jika persembahan melibatkan puisi yang lebih panjang atau kompleks.

Bunga, perhiasan, dan aksesori tradisional diatur mengikut keperluan untuk menambah suasana meriah dan memberikan nilai budaya dalam persembahan.

Para pelakon memastikan pakaian mereka sesuai dengan keperluan formal acara.

Dengan menggabungkan elemen tradisional dan simbol budaya, persembahan Puisi Rejang menonjolkan kekayaan warisan Baba Nyonya, memikat penonton sambil mengekalkan seni warisan yang berharga ini.

Tokoh dan Pencapaian

-

Sumber Rujukan

Bahan Bacaan

Tan, H. L. (2011). Cultural Traditions of the Baba Nyonya in Melaka: A Study of Puisi Rejang. Journal of Southeast Asian Arts, 3(1), 35-50.

Lim, T. H. (2003). Melaka: A Cultural Heritage of the Baba Nyonya. Melaka: Melaka Heritage Publications.