Pengenalan dan sejarah

Asal Usul Gendang Pahang merupakan salah satu elemen muzik tradisional yang sangat penting dalam kebudayaan Melayu di negeri Pahang, Malaysia. Gendang ini memainkan peranan utama dalam pelbagai persembahan seni dan adat resam masyarakat Pahang. Ia memiliki sejarah dan evolusi yang panjang, yang mencerminkan perpaduan budaya Melayu dengan pengaruh luar, serta adaptasi muzik tradisional dengan elemen tempatan. Sejarah 

Gendang Pahang dipercayai telah wujud sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka dan berkembang dengan pesat di negeri Pahang selepas itu. Ia adalah sebahagian daripada tradisi muzik Melayu yang lebih luas, tetapi dengan keunikan dan kekhususan dalam cara permainan, gaya irama, dan penggunaannya dalam masyarakat Pahang.

Pada asalnya, gendang Pahang digunakan dalam pelbagai acara penting masyarakat Melayu Pahang, seperti upacara perkahwinan, perayaan, dan acara keagamaan. Ia menjadi alat muzik utama dalam persembahan seni seperti mak yong, kuda kepang, dikir barat, dan tarian tradisional yang lain.

Fungsi dan Peranan

Fungsi Muzik dalam Masyarakat Pahang

Muzik Melayu asli Pahang memainkan pelbagai peranan dalam kehidupan masyarakat, termasuk:

Sebagai Hiburan: Muzik dimainkan dalam pelbagai majlis seperti perkahwinan, perayaan (contohnya, Hari Raya), dan festival budaya, untuk memberikan hiburan kepada orang ramai dan memeriahkan suasana.

Sebagai Upacara Adat: Muzik sering digunakan dalam upacara adat seperti pertunangan, pesta perahu, dan selamatan untuk memeriahkan dan memberi keberkatan kepada acara tersebut.

Sebagai Pendidikan: Muzik Melayu Pahang juga digunakan untuk mengajarkan nilai-nilai budaya kepada generasi muda melalui seni persembahan dan latihan muzik dalam komuniti. Pemeliharaan alat muzik tradisional adalah penting dalam menghidupkan kembali warisan seni ini.

Sebagai Medium Keagamaan: Alat muzik seperti rebana dan gendang sering digunakan dalam persembahan keagamaan seperti dalam solat tarawih atau majlis zikir di masjid atau surau, untuk mengundang ketenangan jiwa dan mempereratkan ikatan dalam komuniti.

Busana/ Aksesori

Pakaian dalam Muzik Melayu Asli memainkan peranan penting dalam melengkapi persembahan seni tradisional Melayu. Pakaian ini bukan sahaja mencerminkan keindahan estetika budaya Melayu, tetapi juga melambangkan adat resam, identiti, dan nilai-nilai tradisional masyarakat Melayu. Dalam persembahan muzik Melayu asli, pakaian yang dipakai biasanya berhubung rapat dengan jenis muzik, latar belakang budaya, dan tujuan persembahan itu sendiri.

Berikut adalah elemen penting pakaian dalam muzik Melayu asli:

1. Jenis Pakaian untuk Persembahan Muzik Melayu Asli

Pakaian yang digunakan dalam persembahan muzik Melayu asli adalah berdasarkan tradisi pakaian Melayu yang kaya dengan unsur seni, warna, dan simbolisme.

a) Baju Kurung dan Baju Kebaya (Wanita)

Wanita dalam persembahan muzik Melayu asli sering memakai baju kurung atau baju kebaya, yang merupakan pakaian tradisional Melayu.

Ciri-ciri:

Baju kurung labuh dan longgar, memberikan gaya yang anggun dan sopan.

Baju kebaya lebih menonjolkan jahitan sulam di bahagian tepi pakaian, menjadikannya lebih elegan.

Kain sarung atau batik biasanya dipadankan sebagai bahagian bawah pakaian.

Hiasan tambahan seperti selendang, kerongsang, dan sanggul rambut sering digunakan untuk melengkapkan penampilan.

b) Baju Melayu (Lelaki)

Lelaki sering memakai baju Melayu, lengkap dengan samping dan tanjak.

Ciri-ciri:

Baju Melayu mempunyai potongan longgar dengan leher bulat dan butang di bahagian atas.

Samping dililit di pinggang, biasanya diperbuat daripada kain songket atau batik.

Tanjak atau destar dipakai di kepala sebagai simbol keagungan budaya Melayu.

c) Pakaian Tradisional Khusus Mengikut Persembahan

Beberapa persembahan muzik Melayu asli memerlukan pakaian tradisional tertentu, seperti:

Pakaian Mak Yong: Penari atau pemuzik dalam persembahan mak yong memakai pakaian tradisional berwarna terang, dihiasi dengan sulaman emas dan perhiasan kepala.

Pakaian Joget: Penari joget sering memakai pakaian berwarna cerah, dengan selendang sebagai elemen tambahan.

Pakaian Zapin: Penari zapin biasanya mengenakan baju Melayu lengkap untuk lelaki

Peralatan/ Bahan-Bahan

Alat Muzik Tradisional Melayu Asli

Alat muzik Melayu asli terbahagi kepada beberapa kategori utama berdasarkan cara penggunaannya:

a) Alat Muzik Bertali

1. Gambus

o Keterangan: Gambus adalah alat muzik bertali yang dimainkan dengan cara dipetik, mirip dengan gitar, dan biasanya digunakan dalam persembahan ghazal atau zapin.

o Bahan:

 Badan gambus diperbuat daripada kayu keras seperti kayu cengal atau merbau.

 Dawai tali gambus diperbuat daripada logam atau nilon.

2. Rebab

o Keterangan: Alat bertali yang digesek, rebab digunakan dalam muzik tradisional seperti mak yong atau wayang kulit.

o Bahan:

 Badan rebab diperbuat daripada kayu keras.

 Kulit kambing digunakan pada bahagian muka rebab untuk menghasilkan bunyi.

 Tali rebab diperbuat daripada sutera atau nilon.

b) Alat Muzik Bertiup

1. Serunai

o Keterangan: Serunai adalah alat tiupan tradisional yang menghasilkan bunyi melodi tinggi dan sering dimainkan dalam muzik mak yong, zapin, atau perarakan adat.

o Bahan:

 Badan serunai diperbuat daripada kayu keras seperti nangka atau buluh.

 Corong serunai dibuat daripada tembaga atau kayu.

2. Nafiri

o Keterangan: Nafiri adalah alat muzik tiupan berbentuk seperti terompet dan sering digunakan dalam istiadat diraja.

o Bahan: Diperbuat daripada logam seperti perak atau tembaga.

c) Alat Muzik Perkusi

1. Gendang

o Keterangan: Terdapat pelbagai jenis gendang dalam muzik Melayu asli, seperti gendang ibu dan gendang anak, yang digunakan untuk menghasilkan irama asas.

o Bahan:

 Badan gendang diperbuat daripada kayu keras seperti cengal.

 Kulit lembu, kambing, atau kerbau digunakan sebagai membran gendang.

2. Rebana

o Keterangan: Rebana adalah alat perkusi berbentuk bulat yang dimainkan dengan cara dipukul. Ia digunakan dalam persembahan seperti marhaban, qasidah, dan muzik keagamaan.

o Bahan:

 Badan rebana diperbuat daripada kayu keras atau rotan.

 Kulit lembu atau kambing digunakan sebagai permukaan pukulan.

3. Gong

o Keterangan: Gong digunakan untuk menandakan permulaan atau perubahan dalam melodi. Ia sering dimainkan dalam persembahan mak yong dan wayang kulit.

o Bahan: Diperbuat daripada logam seperti gangsa atau tembaga.

4. Canang

o Keterangan: Canang adalah alat muzik kecil berbentuk seperti gong yang digunakan dalam ensemble tradisional.

o Bahan: Diperbuat daripada logam seperti gangsa atau besi.

5. Marakas Tradisional

o Keterangan: Alat perkusi yang menghasilkan bunyi gemerincing apabila digoncang.

o Bahan: Badan diperbuat daripada tempurung kelapa atau kayu, manakala isiannya terdiri daripada biji-bijian atau batu kecil.

d) Alat Muzik Berpetikan

1. Kecapi

o Keterangan: Alat bertali yang dimainkan dengan cara dipetik. Ia sering digunakan dalam persembahan muzik asli Melayu yang lebih melankolik.

o Bahan:

 Badan kecapi diperbuat daripada kayu nangka atau merbau.

 Tali diperbuat daripada nilon atau logam.

Kaedah / Cara Penyediaan/ Cara Persembahan

Cara Persembahan Muzik Melayu Asli bergantung kepada jenis muzik, alat yang digunakan, dan konteks persembahan, sama ada untuk tujuan hiburan, adat istiadat, atau keagamaan. Muzik Melayu asli biasanya melibatkan kombinasi alat muzik tradisional, lagu, dan kadang-kadang tarian yang berpandukan irama dan melodi yang harmoni.

Berikut adalah aspek-aspek penting cara persembahan muzik Melayu asli:

1. Komposisi Persembahan

Persembahan muzik Melayu asli biasanya terdiri daripada elemen-elemen berikut:

a) Pemain Muzik

Pemain muzik biasanya terdiri daripada sekumpulan individu yang memainkan alat muzik tradisional seperti gambus, rebab, gendang, serunai, dan gong.

Mereka duduk dalam susunan yang rapi, sama ada di atas pentas atau di lantai, dengan setiap pemain memegang alat muzik masing-masing.

b) Penyanyi

Persembahan muzik Melayu asli sering disertai oleh seorang atau lebih penyanyi yang membawakan lagu tradisional.

Penyanyi utama bertanggungjawab memimpin persembahan dengan vokalnya, manakala pemuzik lain menyokong dengan iringan alat muzik.

c) Penari (Jika Ada)

Dalam persembahan seperti zapin, joget, atau mak yong, tarian tradisional melengkapi muzik.

Penari akan bergerak selaras dengan irama muzik dan kadangkala menggunakan prop seperti selendang.

2. Susunan Lagu

Persembahan biasanya dimulakan dengan lagu pembuka untuk memulakan suasana, diikuti dengan beberapa lagu lain.

Susunan lagu bergantung pada tema persembahan, seperti:

Lagu gembira untuk acara perkahwinan.

Lagu syahdu untuk suasana melankolik.

Beberapa lagu yang biasa dimainkan dalam muzik Melayu asli termasuk Sri Mersing, Dondang Sayang, dan Pantun Budi.

3. Gaya Persembahan

a) Irama dan Tempo

Muzik Melayu asli menekankan keharmonian irama dan tempo.

Alat muzik seperti gendang dan gong mengawal tempo, manakala gambus dan rebab membawa melodi utama.

b) Improvisasi

Dalam beberapa jenis muzik seperti ghazal atau dondang sayang, terdapat ruang untuk improvisasi, di mana pemain atau penyanyi menambah kreativiti mereka dalam melodi atau lirik pantun.

c) Pantun dan Lirik

Persembahan muzik Melayu asli sering diselitkan dengan pantun yang disampaikan secara bersahut-sahutan antara penyanyi utama dan pemain muzik lain.

Lirik lagu biasanya memuatkan mesej yang mendalam, seperti nasihat, pujian, atau kisah kehidupan.

Tokoh dan Pencapaian

-

Sumber Rujukan

i. Bahan Bacaan

Mohd Ghouse Nasuruddin. (2006). Seni Persembahan Melayu: Tradisi dan Transformasi. Universiti Sains Malaysia Press.

Siti Zainon Ismail. (2001). Reka Bentuk Dalam Tradisi Melayu. Dewan Bahasa dan Pustaka.

Mohd Anis Md Nor. (1986). Zapin: Folk Dance of the Malay World. Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kartomi, M. J. (1998). Gong-chime Ensembles of the Malay Archipelago: Characteristics and Evolution. University of Chicago Press.

Matlob, H. (2004). Ghazal: Warisan Seni Muzik Melayu. Penerbit Universiti Teknologi Malaysia.

Sheppard, M. (1972). Taman Indera: A Royal Pleasure Ground: Malay Decorative Arts and Pastimes. Oxford University Press.