ADAT RESAM DAN BUDAYA KAUM KADAZANDUSUN SUKU DUSUN LOTUD: ADAT PERKAHWINAN
PENGENALAN
Suku Lotud yang kebanyakannya tinggal di
Daerah Tuaran mempunyai pelbagai seni dan budaya yang masih diamalkan.
Antaranya tarian tradisional, pakaian tradisional dan ritual. Mereka terkenal
dengan tarian pemujaan semangat iaitu Tarian Sumayau atau Mongigol,
dipersembahkan semasa upacara rumaha (memuja tengkorak) dan upacara magahau
(memuja semangat tajau atau tempayan).
Pakaian tradisional mereka dipercayai berasal daripada pakaian kinohoringan (Tuhan), manakala untuk perempuan disebut umunsumundu. Ini diterangkan dalam rangkaian kata-kata rinait molukas (bait-bait jampi) sebagai puji-pujian mengenai pakaian tersebut semasa berpindah ke rumah baharu, diadaptasi ke dalam bentuk visual.
ADAT PERKAHWINAN
Terdapat lima peringkat dalam upacara
perkahwinan, iaitu suruhan (merisik), monunui (bertunang), popiodop
(bermalam), matod (berkahwin) dan mirapou (adat).
MERISIK
Wakil pihak lelaki yang mahir tentang adat
resam, dipanggil suruhan, berperanan utama sebagai perantara dengan keluarga
perempuan untuk menetapkan masa yang sesuai bagi merisik atau berunding. Dia
melawat rumah pihak perempuan untuk tugasan tersebut. Semasa merisik pihak
perempuan ingin mengetahui latar belakang lelaki seperti salasilah keluarga,
perwatakan, serta kemampuan pihak lelaki mentafsir erti mimpi dalam keluarga
perempuan. Jika mimpi tidak baik sogit mimpi (denda mimpi) dikenakan untuk
maksud perdamaian atau keamanan. Menurut adat, jika pihak lelaki tidak
mempunyai suruhan mereka boleh dikenakan denda adat malu oleh keluarga
perempuan.
BERTUNANG
Adat monunui (bertunang) akan
dijalankan dengan menetapkan tarikhnya terlebih dahulu sekiranya risikan diterima
dan kedua pihak bersetuju dengan syarat-syarat yang ditetapkan. Biasanya adat
ini dilaksana pada hari ke-14 dalam kitaran satu bulan, dipanggil tawang
kopiah, atau hari ke-15 dipanggil tolokud. Adat ini hanya boleh
dilakukan di pagi hari dan keluarga pihak lelaki perlu meninggalkan rumah pihak
perempuan sebelum pukul 4 petang pada hari yang sama. Pihak lelaki memberikan
sebentuk cincin kepada perempuan sebagai tanda pertunangan. Tempoh pertunangan
biasanya setahun.
Semasa upacara pertunangan Ketua Kampung dan suruhan
duduk di barisan hadapan. Pada masa ini
bakal pengantin perempuan tidak dibenarkan keluar rumah. Bakal pengantin lelaki
pula tidak dibenarkan berada dalam kawasan rumah sehingga majlis berakhir.
Perkara-perkara penting dibincang semasa pertunangan adalah tinunui (berian
atau mas kawin), belanja dapur atau wang hangus, hantaran tunang dan sogit
(denda).
BERIAN (MAS KAHWIN)
Adat berian atau mahar dan belanja dapur
adalah sebahagian daripada elemen utama dalam perjalanan majlis perkahwinan, dan
ini dibincang bersama oleh Ketua Kampung, pihak lelaki serta pihak perempuan.
Hidangan untuk perbincangan ini biasanya juadah ringkas dengan beberapa helai
kirai (pucuk daun tembakau) serta tembakau kering untuk dijadikan rokok.
Permintaan tinunui pihak keluarga
perempuan ialah RM1,000, perbelanjaan dapur dianggarkan RM5,000 ke atas dan
seekor kerbau. Adat berian tanah dikenali sebagai pinolusadan do aluwid
berserta cukai tanah yang diluluskan adalah wajib. Tujuan pemberian ini adalah
untuk pembinaan rumah apabila pasangan tersebut mempunyai anak. Jika pengantin
lelaki tidak mempunyai tanah maka berian empat binukul (barangan kuno
yang berharga) yang bernilai RM1,000, disebut sebagai adat berian, dianggap
telah memenuhi syarat yang ditetapkan.
